محمد فاضلی وبسایت شخصی محمد فاضلی
عباس عراقچی در نشست بررسی مسائل هیدروپولیتیک ایران، آب را موضوعی فراتر از حاکمیت دولت ها و موضوعی بین المللی دانست که می تواند تهدیدکننده صلح و امنیت بین‌المللی باشد.
معصومه تقی‌زادگان- معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امورخارجه تغییر نگاه در وزارت امور خارجه به بحث آب را ضروری دانست و از لزوم تجدید نظر ساختاری در وزارت امور خارجه و پرداختن بخش‌هایی از این وزارتخانه به مسئله آب سخن گفت. وی کمبود آب را زمینه‌ساز فقر، مهاجرت و بیماری‌های مختلف دانست و افزود: تبعات کم‌آبی در یک کشور محدود به آن کشور نمی‌شود و سطحی بین‌المللی دارد. موضوع آب مانند گازهای گلخانه‌ای و تروریسم موضوعی بین‌المللی است و عدم برخورد مناسب با آن می‌تواند صلح و امنیت را در سطح بین‌المللی تهدید کند. همانطور که اگر با تروریسم و داعش در سوریه و عراق نجنگند، مجبور می‌شوند در خیابان‌های کشورهای اروپایی با آن بجنگند و اگر ابولا درآفریقا مهار نشود، ممکن است تمام جهان را درگیر سازد.
وی با طرح بحث آب مجازی ادامه داد: صادرات و واردات هوشمند مواد غذایی از بحث‌های مهم در دیپلماسی آب است. کشوری که مسئله کمبود آب دارد نباید محصولات آب‌بر تولید کند. ایران بایستی با لحاظ کردن مسائل سیاسی و امنیت غذایی خود در تولید محصولات داخلی بازنگری انجام دهد و بر اساس این رویکرد می‌توان برای سفارتخانه‌های ایران ماموریت‌های جدیدی تعریف کرد و وزارت امور خارجه در این زمینه فعال شود.
تا سال ۲۰۲۵ تعداد کشورهای کم‌آب دنیا به ۴۸ کشور میرسد که از این تعداد ۲۴ کشور در منطقه خاورمیانه خواهند بود.
عباس عراقچی میزان همکاری‌ها بر سر آب را بیشتر از جنگ‌های آبی دانست و گفت دیپلماسی آب‌های فرامرزی می‌خواهد جلوی منازعه را بگیرد، مدیریت منابع انجام داده و همکاری‌ها را جهت دهد. همانطور که پیمان ۱۹۶۰ حول رودخانه سند میان هند و پاکستان علیرغم سه جنگ میان این دو کشور پایدار مانده است.
معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه گفت: مسئله کم‌آبی در ایران مسئله مورد توافقی است و بر اساس ارزیابی‌های بین‌المللی تا سال ۲۰۲۵ تعداد کشورهای کم‌آب دنیا به ۴۸ کشور میرسد که از این تعداد ۲۴ کشور در منطقه خاورمیانه خواهند بود. مقایسه‌ای میان آمارهای بارش در کشور و آب‌های ورودی و خروجی مرزی کشور نشان می‌دهد که دیپلماسی آب‌های فرامرزی کشور بخش کوچکی از دیپلماسی آب کشور است و ایران نیازمند رویکردهای مدیریت آب و بهینه‌سازی مصرف آب در درون مرزهای سرزمینی خود است.
وی افزود: مسئله کم‌آبی ایران به همراه افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی و روند صنعتی شدن زمینه‌ساز منازعات داخلی و خارجی درباره آب در کشور خواهد شد، همانطور که چندی پیش عکسی از جاری شدن آب در زاینده‌رود در صفحه اینستاگرام شخصی من، سبب شد بازخوردهای بعضا تندی از سوی هموطنان خوزستانی داشته باشم. نظیر چنین رویکردها و زمینه‌های منازعه آبی را در نقاط مختلف کشور مانند کرج نیز می‌توان مشاهده کرد. غفلت از این حوزه می‌تواند سبب شود منازعات داخلی در آینده شکل جدی‌تری به خود بگیرد.
عراقچی با اشاره به استفاده از تجربیات کشورهای دیگر در زمینه بهینه‌سازی مصرف آب گفت: در حال حاضر بر اساس توافقنامه پاریس کشورهای پیشرفته متعهد شده‌اند که سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار به پروژه‌های کاهش گازهای گلخانه‌ای در کشورهای دیگر اختصاص دهند. با توجه به اینکه صرفه‌جویی در مصرف آب جز این پروژه‌‌ها محسوب می‌شود، دیپلماسی کشور بایستی بتواند بخشی از این بودجه را جذب کند.
حسام‌الدین آشنا سرپرست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری نیز با اشاره به اینکه مسئله آب در ایران بعد ملی و بین‌المللی دارد، گفت: ایران با ۱۵ کشور همسایه خود مرز مشترک آبی و با برخی مانند افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و عراق بحث‌های جدی دارد. آشنا تاکید کرد که امنیت برخی از استان-های ایران به خصوص شرق کشور به مسائل آبی وابسته است.
حجت میان‌آبادی، پژوهشگر هیدروپولیتیک سخنران دیگر این نشست با اشاره به مهم بودن بحث هیدروپولیتیک ایران در اندیشکده‌های غربی و عدم توجه به این حوزه در درون کشور گفت: بعد از چین و روسیه، ایران با ۱۵ کشور بیش از هر کشور دیگری در جهان همسایه مشترک داشته و البته با همگی آنها حوضه و آبخوان مشترک آبی دارد.
وی افزوده: ایران در غرب در حوزه پرتنش آبی دجله و فرات قرار دارد و در سمت شمال شرقی نیز در حوزه آبریز آرال مشترک است که پرتنش‌ترین حوزه آبریز مشترک در سراسر جهان شناخته می‌شود. علاوه بر این حضور داعش در سمت غرب و طالبان در سمت شرق مسائل آبی را پیچیده‌تر می‌سازند. داعش بارها از آب و سد به عنوان سلاح استفاده کرده است، همانطور که طالبان نیز به این درک رسیده که آب و انرژی سلاح هستند و با استفاده از آنها دولت افغانستان را تحت فشار قرار می‌دهد.
منابع آبی به ابزاری سیاسی در منطقه و در میان همسایگان ایران تبدیل شده‌اند
میان‌آبادی در ادامه با اشاره به مشکلات آبی در افغانستان، همکاری این کشور با هند در زمینه سدسازی را در نسبت با مشکلات تاریخی هند با پاکستان تشریح کرد و گفت: منابع آبی به ابزاری سیاسی در منطقه و در میان همسایگان ایران تبدیل شده‌اند. با توجه به اینکه در حال حاضر حدود ۴۰ درصد از جمعیت کره زمین در حوضه‌های آبریز مشترک زندگی می‌کنند و از ۲۷۶ حوضه آبریز مشترک در جهان، ۱۵۸ حوضه فاقد هرگونه مکانیسم همکاری و مشارکت هستند، حوضه‌های آبریز و آبخوان‌های مشترک چالشی بین‌المللی محسوب می‌شوند.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو نیز بخشی از مشکلات آبی کشور را ناشی از نگاه بخشی به آب دانست و افزود: تنوع دستگاه‌های کشور در حوزه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک و روش‌های متفاوت هر یک، سبب پیچیدگی مسئله آب در کشور شده است.
جبار وطن‌فدا بحث امنیت غذایی و انرژی، امنیت اجتماعی و امنیت محیط‌زیستی را به همراه مباحث ایدئولوژیکی و مذهبی را از مقولات مهم در امنیت آبی کشور دانست و گفت: مسائل آبی پتانسیل جنگ را دارند اما اینکه به سمت جنگ پیش برویم یا خیر، بستگی به کنشگران این حوزه دارد. گستره عملیاتی دیپلماسی آب گسترده است و نیازمند توجه به مرز حوضه آبی، مرز جوی، مرز ژئوپولیتیکی و مرز آب مجازی هستیم.
گفتنی است این نشست که روز دوشنبه ۲۴ آبان‌ماه ۱۳۹۵ در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برگزار شد، بیست و نهمین نشست از سلسله گفتگوهای راهبردی این مرکز بود که با هدف طرح مسائل راهبری کشور در زمینه‌ای فراتر از ملاحظات مرسوم سازمانی برگزار می‌شود.
